Ama South African Traditional Music Awards, aziwa khulu ngama-SATMA amayelana nokugidinga umvumo wesintu, amalimi ngokuhlukana kwayo nendlela umvumo owenziwa ngayo. Abonongorwanaba bahlonywa ngomnyanya we-2005 kodwana athulwa esitjhabeni ngomnyaka we-2006, esifundeni saKwaZulu Natal.
Mva nje ephaliswaneni labonongorwaneli kungenela yoke imihlolo, ngitjho namaNdebele imbala. IsiNdebele lilimi elimnandi begodu elisathuthukako. Okunengi simaNdebele besinganalo ithuba lokukungenela njengokubabalingisi abadlala namkha abavezwa kubomabonwakude. Kanti-ke neencwadi ezifundwako zesiNdebele bezizincani khulu, begodu bezisetjenziselwa ufundisa esikolweni.
Emalangeni wanamhlanjesi sisikimile isitjhaba samaNdebele sizijamele ngeenyawo, saqinisekisa bona ilimi lekhethu liyathuthuka ngendlela efaneleko, nangendlela isitjhaba amandebele soke sizoyithabela. Mva nje AmaNdebele nawo sekakghona akunyulwa kuma-SATMA awards, lokho kutjho bona ilimi lekhethu sele libalwa hlangana namanye amanengi, okutjho bona seliyalenyukwa enarhakazini yekhethu begodu ngalokho siyazikhakhazisa.
IsiNdebele sithuthuke kangangokuthi sele sinemikhakha eminengana engenelweko kuma-SATMA awards ngalokho imikhakha engenelwako iyanda. Abantu bakhuthazwa bona bathathe ithuba bavote le abonkhethani abajamele isitjhaba samaNdebele kuze abonongorwana babuye ng’khaya.
Nonyaka nje sinemikhakha emithathu esinyulwe kiyo njengamaNdebele. Ku-Best Traditional Social Media Influencer sino Kgotso Mahlangu, ku-Best Indigenous Poet sinoNguThumbile imbongi yakwaQaba, bese ku-Best IsiNdebele Artist/ Group sinoSinethemba no Khulu Gasa.
Njengesitjhaba samaNdebele kufanele sigidinge woke amandebele anyulwe ephaliswaneni labonongorwana bama-SATMA. Singagcini ngokuwagidinga kwaphela kodwana sitjengise isekelo lethu ngokuwavowudela ngaphambi komnyanya kazi omkhulu amalanga nakayi-30 kuSinyekhaba emnyakeni ophezulu lo. Bumbana Ndebele sigidinge ipumelelo yamaNdebele abonkhethani kileli phaliswano. Kanti-ke nawufuna ukubona abonkhethani abanyuliweko kileli phaliswano nemininingwana epheleleko ungavakatjhela inzinzolwazi lawo ama-SATMA.