Dr Mafika Lubisi
Kuleminyaka lengemakhulu lasihlanu ledlulile umoya wenshonalanga wasenta tigcila waphindze wasihlasela nangebukholoni singeMa-Afrika lekwagcina sekunelubalundlululo lapha eNingizimu Afrika. Labekunene bebacondze kubulala emasiko, inkholo kanye netilwimi tetfu.
Loko phela bebacondze kwekutsi singati bunjalo betfu nekutsi sivelaphi futsi siyaphi. Batfola sitiphilela kahle kungekho nakuncane lekusicakile. Noko kuletintfo letafika nebadzeshi kugujwa kwelilanga lesithico lendvodza yaseTaliyane (St Valentine). Lena kutsiwa yindvodza lebeyinelutsandvo lolumangalisako. Yenta siciniseko sekutsi nobe ilisotja kepha imtsandze umkayo ngalokwecile. Nangesintfu-ke kutsandza umkakho yintfo lenhle nalebusisekile akukho nani kucabana emkhatsini wemasiko asenshonalanga nalakitsi e-Afrika. Phela lutsandvo lusuka kuSimakadze.
Inkinga icala lapha nasekumele bantfu bakhonte umuntfu lekudzala wafa futsi afela eveni lakubo lena eTaliyane babe bangakahlobani nekuhlobana naye. Loku sekufaka ekhatsi loku lesikhulume ngako ekucaleni ekutseni umoya wenshonalanga watfumba tingcondvo tetfu wasenta saba botsatsekile sangasafuni ngisho nekuhlonipha Umdali sakhonta futsi sativa sibakhulu nasigumba lusuku lwemuntfu lowafa nganyase. Ingani nangingatsi mine asesiye kaHlatshwayo ngobe naku kunemphahlo kukhunjulwe labaphasi bakhona bantfu bangasola kabi, angeke futsi blugcobe. Besesiyabuta kwekutsi ehluke ngani emadloti akaHlatshwayo naleli lelinguValentine. Belumbi basitfole sinelutsandvo loluchichimako futsi nalolubusisekile lebesitsandza ngalo bomketfu hhayi lolutsandvo lwemaphepha netipho talelolanga kuphela. Phela kutsandza umuntfu yintfo yawonkhe umnyaka.
Bantfu bakitsi sebadideka batfunjwa netingcondvo ngekusukela intfo labangayati, lemikhuba yebadzeshi bayenta yabo. Kuyamangalisa kwekutsi sive sakitsi ngiso lesesihamba embili ekugubheni lolusuku labangalati nekutsi lacala kanjani futsi bekuyini nenhloso yalo. Phela kutsandza umuntfu kukutsandza umuntfu kungakahlanganiswa netindzaba tekutsengelana lokutsite. Lutsandvo lwetipho luvamisa kuba ngumlilo wemaphepha lovutsa buhanguhangu kwesikhashane bese uyalotsa kwangatsi akumange kube nemlilo. Ngesintfu sakitsi ayikho nani indzaba yekugubha lusuku lweValentine.
Abanacala noko labalugubhako kepha sekuyakhombisa kwekutsi nebakitsi laba nguloluhlobo lolwatfunjwa tingcondvo baba titsingitsingi ligwayi leleswela inhlaba. Phela vele tjani lobulele buvamise kuvuswa ngemlilo, kungako lolusuku selwaphendvuka lwaba yindlela yekuticebisa kulabo labatsengisa lemikhicito lehambelana nalelilanga. Kuletinye tindzawo nje sifumbu sesihleka chachazela ngenca yekweswela lwati. Noko singalibeka ngembaba kwekutsi sitawumuka nemanti sihleka nasingayicapheli imikhuba lefana nalena kwekutsi isenta tigcila talabanye bantfu babe bona bangenandzaba nalolusuku. Sitawuhlangana nelitje lembetse ingubo nasingekhutani siloku sitsi silandzela imphucuko sibe siyokhalakatsela eweni . Bantfu abatsandzane kakhulu kunakucala kepha bangahhungulwa lusuku lwesithico ngoba lona luba kanye ngemnyaka lube lutsandvo lukhona ngaso sonkhe sikhatsi.
Asigwemeni kuba botsatsekile ngobe sitawuhlana netimbila titfutsa tiholwa ngulemhlophe embili. Bantfu bakitsi tsandzanani ngekweliciniso hhayi kubhaca ngelusuku lwesithico ngobe loko angiboni kwekutsi Simakadze angakubusisa. Mbamba mbamba lolusuku bekwentiwa imikhuba lemibi kwamane kwasulelwa ngalelisotja leMtaliyane. Sitayicoca yonkhe ngalokutako.